68 yılda 1602 çığ felaketi yaşandı

Van’da yaşanan çığ felaketlerinde hayatını kaybedenlerin sayısı 41’e yükseldi. AFAD verilerine göre ülkemizde 1950-2018 tarihleri arasında 1602 çığ felaketi yaşandı. Bingöl 274 olay ile ilk sırada.

Van Bahçesaray ilçesinde yaşanan iki ayrı çığ felaketi sonucu 41 kişi hayatını kaybetti. Çığ felaketlerinde hayatını kaybedenlerin çoğu düşen ilk çığdan olay yerine giden ve yakınlarının kurtarılması için bekleyen siviller oldu. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı  (AFAD) 2018 yılında Türkiye’de Afet Yönetimi Ve Doğa Kaynaklı Afet İstatistikleri başlıklı önemli bir rapora imza attı.

Ülkemizde yaşanan çığ felaketlerinin boyutları deprem ve sel felaketlerine oranla gerek can gerekse mal kaybı bakımından ikinci planda kalıyor. Ancak, dağlık kesimlerde özellikle kış ve ilkbahar da pek çok çığ düşüyor.

Çığ en basit tanımıyla kar kütlesinin, iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle başlayan bir hareket sonucu kayması. Eğimli bir kayma yüzeyi boyunca gerçekleşen oldukça hızlı kar akışına verilen isim çığdır. Yabancı literatürde çığ karşılığı olarak yaygın biçimde kullanılan “avalanche” sözcüğü Fransızca kökenli olup, iniş-alçalma-çöküş anlamlarını taşıyor.

Islak Kar Çığları 5 saniyede 130 kilometre hıza ulaşabilir

Dilimizde çığ sözcüğü yalnızca kar akışı ile tanımlanır. Yabancı dillerde ise akan kütlenin niteliğine bağlı olarak kaya çığı (rock avalanche), moloz çığı (debris avalanche) ve kar çığı (snow avalanche) terimleri de kullanılır. Bununla birlikte, hemen her dilde ‘çığ’ (avalanche) terimi yaygın olarak kar çığı için kullanılır.

Tetikleme olarak adlandırılan çığlar, kar örtüsü içinden ya da dışından kaynaklanan bir etken tarafından başlatılır. Çığ bir kez tetiklendiğinde hemen hızlanmaya başlar. Böylece akış patikasındaki kar kütlelerini de hareketlendirir. Bazı çığ türlerinde örneğin ıslak kar çığları çığ harekete başladıktan sonraki 5 saniye içinde saatte 130 km hıza ulaşabilir. Bazılarında ise örneğin toz kardan oluşan çığlarda zeminle temas sonucu sürtünme daha az olduğundan bu hız saatte 350 kilometreye ulaşabilir.

Çığ oluşmasında temel neden: Zayıf tabakanın yükü taşıyamaması

Ortalama hızı saatte 100 kilometre olan bir çığ, ortalama 1 kilometre uzunluğundaki bir çığ patikasını 18 saniyede kat eder. Çığ tehlikesi genellikle 30 santimetre ve üstü kar yağışını takip eden 24 saat içinde en yüksek düzeye ulaşabilir. Bazı çığlar, çatlama ya da çatırdama sesleri ile öncül işaret verir. Bununla birlikte, bazı çığlar hiçbir öncül işaret olmaksızın başlar.

Çığ, kar kütlesinin kaygan bir yüzey üzerinde harekete geçmesi ile oluşur. Bu hareketin doğal ya da yapay unsurlarca engellenememesi sonucunda giderek büyür. Çığın başlamasını yoğun orman örtüsü gibi doğal, kar çitleri ya da saptırma duvarları gibi yapay unsurlar engelleyebilir. Başlamış çığları durdurabilir ya da etkisini azaltabilirler. Kar örtüsü altındaki zayıf tabakaların örtüden kaynaklanan yükü taşıma kabiliyetini yitirme çığ oluşumunun temel nedenidir.

Dünyada Yıllık Ortalama Çığ Sayısı: 250

Çığ felaketi Avrupa Ülkeleri, Amerika Birleşik Devleti, Rusya, Kanada, Japonya, Hindistan gibi dünyanın birçok ülkesinde dağlık alanlarda görülür. Dünya nüfusunun artışıyla birlikte yerleşim yerlerinin dağlık alanlara yayılması, kış sporları ve kış turizminin artması, karayolu ve demiryolu ulaşımının da dağlık alanlardaki artışı çığ afetinin etkisini arttırdı.

Çığ kontrol önlemleri

 (D.McClung ve P.Schaerer tarafından 2006’da uyarlandı)

Rakamlarda Dünya Genelinde Yaşanan Büyük Çığ Felaketleri

Dünyada ölümcül çığlar özellikle Alpler ve Himalayalar’da meydana geliyor. Dünyada yaşanan çığ felaketlerinde yılda ortalama 250 kişinin hayatını kaybettiği biliniyor.

• İtalya’da 1916 yılında meydana gelen çığ afeti 10.000 kişi hayatını kaybetti.
• Avusturya-İsviçre Alplerinde 1950-1951 yıllarında 265 kişi hayatını kaybetti.
• Peru’da 1962 yılında 4.000 kişi, 1970 yılında 20.000 kişi hayatını kaybetti.
• Hindistan’da 1979 yılında 254 kişi hayatını kaybetti.
• Rusya’da 2002 yılında 125 kişi hayatını kaybetti.
• Afganistan’da 2010 yılında 172 kişi, 2012 yılında 201 kişi ve 2015 yılında 310 kişi hayatını kaybetti.
• Pakistan’da 2012 yılında 138 kişi hayatını kaybetti.

Çığların yarısı Bingöl, Bitlis, Tunceli ve Malatya’da yaşanıyor

İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı verilerine göre 1950’den günümüze 1602 çığ felaketi yaşandı. Meydana gelmiş çığ olaylarının yaklaşık yarısı Bingöl, Bitlis, Tunceli ve Malatya illerinde meydana geldi. 1950 yılından günümüze meydana gelen çığ olayları incelendiğinde Bingöl 274 olay ile ilk sırada yer alıyor. Bingöl’ü 265 çığ ile Bitlis, 168 çığ ile Tunceli ve 81 çığ ile Malatya takip ediyor.

Yükselti ve mevsimsel etkiler çığ olaylarında belirleyici etkendir. Nitekim Doğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Karadeniz’de çığ felaketi olaylarına sıklıkla rastlanırken diğer bölgelerde daha az sayıda çığ olayının meydana geldiği görülür. 1990’lara kadar yatay bir seyir izleyen çığ olaylarında özellikle 1992’den itibaren dalgalanmalar yaşanmaya başladı.  Ülkemizde 1992 yılı 158 olay ve 2006 yılında 104  çığ olayı yaşandı. Ayrıca 2007 yılı 159 olay, 2008 yılı 144 olay, 2010 yılı 110 olay ve 2011 yılı 155 olay çığ felaketleri ile öne çıkan yıllar oldu. 2012’den günümüze ise olay sayısında geçmiş yıllara oranla bir azalma kaydedildi.

1950-2018 yılları Yaşanan Çığ Felaketi Sayıları

• Kocaeli               2
• İzmir                  3
• Denizli               2
• Düzce                 3
• Antalya 3
• Isparta 3
• Kocaeli 2
• Bolu 2
• Kastamonu 8
• Çankırı 2
• Adana 9
• Niğde 3
• Kayseri 10
• Ordu 2
• Sivas 24
• K.Maraş 27
• Giresun 15
• Erzincan 59
• Malatya 81
• Adıyaman 42
• Elazığ 57
• Tunceli 168
• Gümüşhane 14
• Trabzon 52
• Diyarbakır 11
• Batman 12
• Bingöl 274
• Bayburt 52
• Rize 14
• Artvin 48
• Kars 8
• Erzurum 71
• Iğdır 7
• Ağrı 25
• Muş 35
• Bitlis 265
• Van 50
• Siirt 33
• Şırnak 20
• Hakkari 74

Ülke genelinde 31 ilde çığ felaketi yaşanmadı

Bursa, Bilecik, Kütahya, Konya, Mersin, Yozgat, Çorum, Sinop, Osmaniye, ve Ardahan’da 1950-2018 tarihleri arasında bir kez çığ felaketi yaşandı. 1950-2018 yılları arasında çığ felaketi yaşanmayan iller: Kırklareli, Edirne, Çanakkale, Balıkesir,  Manisa, Aydın, Muğla, Burdur, Uşak, Afyonkarahisar, Karaman, Hatay, Kilis, Gaziantep, Nevşehir, Aksaray, Ankara, Eskişehir,Kırıkkale, sakarya, Zonguldak, Bartın, Karabük,Samsun, Amasya, Tokat, Şanlıurfa, Mardin, Tekirdağ, Kırşehir, Yalova

Çığ felaketi dağlık kesimlerde kayakçıları tehdit ediyor

Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı (AFAD)’ndan, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü (ÇEM)’nden alınan verilere göre;

• Bayburt Üzengili köyünde 18 Ocak 1993’de sabah 7.30 da meydana gelen bir çığda 59 kişi evlerinde hayatını kaybetti.
• Bayburt Kavlatan köyünde, 1980, 1993, 2010 ve 2011’de olmak üzere dört çığ meydana geldi. Bu çığlardan toplam 5 kişi hayatını kaybetti.
• Rize Eskiceyayla köyünde 22 Ocak 1993’te meydana gelen bir başka çığda 4 kişi hayatını kaybetti, 4 bina yıkıldı ve 100’e yakın büyük ve küçükbaş hayvan telef oldu.
• Siirt Görmeç’te 1 Şubat 1992’ de meydana gelen bir başka ölümcül çığda ise 71 asker, 26 köylü toplam 97 kişi hayatını kaybetti.
• Erzurum Palandöken kayak merkezinin kuzey pisti bölgesinde, 1996 yılında altı kayakçı, 2006 yılında bir kayakçı daha olmak üzere toplam 7 kişi hayatını kaybetti.

Çığ oluşumunda etkili olan faktörler

(D.McClung ve P.Schaerer tarafından 2006’da uyarlandı)