Dünya gezegeni iç katmanları nasıl oluştu?

Dünya gezegeni, gaz katmanı, yer kabuğu, su katmanı, magma katmanı ve çekirdek olmak üzere 5 katmandan oluşur. Peki, Dünya gezegeni iç katmanları nasıldır ve nasıl oluşmuştur?

Kendi etrafında saatte bin 670 kilometre ve Güneşin çevresinde de saatte 108 bin kilometre hızla dönen Dünya dışarıdan görüldüğü gibi midir? Bu dönme hareketlerinin sonuçları nelerdir? Kabuk ve manto kalınlıkları ne kadardır? Çekirdek sıcaklığı kaç derecedir?

Dünya nasıl bir gök cismidir?

Dünya coğrafya derslerinde incelenen ışıklı kürelere bakıldığında sakin bir yer olduğu kanaatini uyandırır. Halbuki gerçek çok farklıdır. Yer küremiz, oluşma aşamasından itibaren çok acımasız bir ortamda varlığını sürdürdü.

**Dünya** katmanlarını canlandıran sanal resim.

Güneş Sisteminin erken zamanlarında içi de dışı da eriyik bir ateş topu halinde olan gezegenimizin kabuğu zamanla soğumuş olsa da aşağı kısımlardaki faaliyet devam eder.

Dünya gezegeni katmanları nasıl oluştu?

Bilim insanları Dünya gibi kayaç gezegenlerin nasıl meydana gelmiş olabileceği hususunda hem fikir değiller. Ancak genel kabul gören; “çarpışıp birleşme” teorisi öne çıkıyor.

Başka savlar da olmasına rağmen çarpıp birleşme teorisine göre; önce Güneş ve ardından da Jüpiter’in oluşmasından arta kalan asteroidler birbirleri ile çarpışınca kaynaşıyorlardı. Bu durum çok uzun süre devam ettiğinde kütle büyüyor ve büyüdükçe de artan yer çekimi ile çevresindeki materyalleri daha fazla yutuyordu. Onlarca, hatta belki de yüz milyonlarca yıl ile ölçülebilecek bu dönem sonucunda Dünya ve diğer üç kayalık gezegen ortaya çıktı.

Bu doğum tarihinin günümüzden 4,54 Milyar yıl önce olduğu düşünülüyor.Dünyanın birleşme sürecinin sona erme döneminde muhtemelen basınç, dönme hızı ve yer çekimi gibi etkilerden dolayı iç kısımlar aşırı ısınmaya başlayıp eridi. Başta demir olmak üzere (Kobalt) CO, (Nikel) Ni, Molibden (Mo) gibi ‘siderofil’ elementler merkeze doğru inince eriyik çekirdek oluştu. Geri kalan materyaller çekirdeğin etrafındaki mantoyu ve üstündeki kabuk bölümünü oluşturdu.

Bu süreçleri takip eden zaman içinde Dünya ve muhtemelen parçalanmış olduğu için günümüzde artık bilinmeyen ancak Mars büyüklünde olması gereken bir başka gök cismi arasında çarpışma yaşandı. Bu doğa olayı ile ortaya çıkan kalıntılardan ‘AY’ meydana geldi. Ay’ın meydana gelişinin günümüzden 4,5 Milyar sene evvel olabileceği sanılıyor.

Eğer **Dünya** gezegeni içine bakmak mümkün olabilseydi bir cehennemden farksız olduğu gözlenirdi.

Atom yapıları gereği metalik demirle birlikte bulunma eğilimi gösteren elementlere ‘siderofil’ adı verilir.

Dünya gezegeni katmaları dış kabuk ile başlar

Yaşamımız boyunca üzerine ayak bastığımız Dünya Güneş Sisteminin erken evrelerinde ortaya çıktı ve günümüzden 3,8 Milyar sene öncesine dek ağır gök taşı yağmurlarına maruz kaldı. Bir çok bilim insanı dünyadaki mevcut suyun büyük bölümünün bu gök taşları ile gelmiş olabileceği teorisinde hem fikir.

100 Milyonlarca yıl devam eden bu sürecin sona ermesiyle birlikte atmosfer ve ilk hayat; ‘Stromatolitler’ ortaya çıktı. Sığ sularda fotosentez ile hayatta kalabilen tek hücreli mikroskobik canlılar Güneşin ışını emerek yaşayabiliyorlardı.

**Dünya** ile günümüzde var olmayan Mars büyüklüğünde bir gök cismi erken zamanlarda çarpıştı ve sonuçta Ay ortaya çıktı.

Dünya, kabuk, manto ve çekirdekten oluşur. Manto ve çekirdek ise iç ve dış olmak üzere ayrıca ikişer kısma ayrılır. Üzerine bastığımız kabuk; denizlerin altı da dahil yer kürenin tüm yüzeyine yayılmıştır ve yavaş hareket eden tektonik tabakalardan oluşmuştur. Kalınlığı değişkendir.

Dünya kıtalarındaki granitten oluşan kabuk 35 ila 70 Kilometredir. Denizlerin altındaki kabuk kalınlığı ise 5 ila 10 kilometre kadar olup bazalt ağırlıklıdır. Bilim insanları “Wegener Teorisi” çerçevesinde uzak geçmişte bütün kıtaların PANGAEA adı verilen bir ‘süper kıta’ halinde bir arada olduklarını ve dönme sebebiyle birbirlerinden ayrıldıklarını düşünür. Buna “Kıtasal Sürüklenme” denilmektedir. Bu teoriye göre zaman içerisinde kıtalar birleşip ayrılma eğilimdedir ve günümüzde de bu sürüklenme devam eder.

Dünya tarihinde gözlenen Süper Kıtalar hangileridir?

Bilim insanları Dünya yüzeyindeki bu devinim teorisine göre; Pangaea’dan 1 Milyar sene önce Rodinia, ondan 1,8 Milyar yıl evvel de Nuna isimli birleşik kıta bir olduğunu söylüyor. Yale Üniversitesinden Ross Mitchell Kuzey Amerika ile Güney Amerika kıtalarının birbirine yaklaştığını Kuzey Kutbunun da çekilerek Asya ve Amerika’nın birbirlerin yaklaştığını söyledi.

Esasen kıtaların zaman içerisinde birbirlerinden koptuğu gerçeği, Dünya haritalarına dikkatli şekilde bakıldığında kara parçalarının ayrılma noktalarından gözlenebilmektedir. Afrika kıtasının güney batısındaki girinti ile Güney Amerikanın üst kısmının doğusundaki çıkıntılı alan bu teoriye güzel bir örnek teşkil eder. Bilim insanları uzak gelecekte de bugün mevcut olan kıtaların yine bir araya geleceğini ön görüyorlar. Hatta bu yeni birleşik kıtanın adı bile “Amesia” olarak belirlenmiş durumda.

Dünya üzerinde bir önceki ve bir sonraki süper kıtaların muhtemel oluşum şekillerinin canlandırması

Dünya kabuğunun altında ağırlıklı şekilde demir, magnezyum ve silikondan oluşan sıcak ama katı manto bölgesi bulunur. 2.900 Kilometre kalınlığında olan mantonun üst kısımları hem katı hem de sıvı karakterine sahip.

Bir aşama daha aşağıda iç ve dış olmak üzere iki bölümden oluşan çekirdek bulunur. 3.700 dereceyi bulan erimiş dış çekirdeğin Dünya gezegeninin dönüş hareketinden oluşan manyetik alanının kurgulandığı bölge olduğu öngörülüyor.

5.200 kilometre derinlikte 4.300 dereceyi aşan sıcaklığı ile iç çekirdek bölgesi başlar. Tamamı demir olan bu bölgede sıcaklık 5.200 dereceyi aşmasına rağmen aşırı basınç sebebiyle iç çekirdeğin görece şekilde katı olabileceği düşünülüyor.