Endüstri 4.0 Ergonomi İçin Tehdit Mi Fırsat Mı?

Dördüncü Sanayi Devrimi olarak tanımlanan Endüstri 4.0, ergonomi ve insan faktörleri uygulamaları için yeni alanların önünü açtı. Endüstri 4.0’ın ergonomi uygulamaları bakımından tehdit ve fırsatları nelerdir?

Endüstri 4.0 kavramı Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Dergisi’nde ele alındı. Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümünden Prof. Dr. Metin Dağdeviren, Doç. Dr. Erman Çakıt ve Öğretim Görevlisi Aylin Adem “Endüstri 4.0 Ergonomi İçin Tehdit Mi Fırsat Mı?” başlıklı bir makale hazırladı.

Dördüncü Sanayi Devrimi (Endüstri 4.0) olarak ortaya çıkan gelişmeler sonucunda, 2050’li yıllara gelindiğinde üretim yapısı ve adımlarının günümüz yapısından oldukça farklı olması bekleniyor. Endüstri 4.0, işletmeler için çok fazla fırsatlar sunmasına rağmen diğer taraftan önlem alınmasını gerektiren yeni tehditleri beraberinde getiriyor.

Endüstri 4.0’a geçiş, işgücü açısından yepyeni bir anlayışı ortaya çıkardı. Dijital gelişmelerin katkısı ile birlikte robotların, fiziksel iş yükünün, yapay zekanın ise mental iş yükünün yerini alacağı çalışma ortamlarının, ergonomi ve insan faktörleri uygulamaları için yeni alanların önünü açtığı görüldü. Ergonomi uygulamalarının günümüz teknolojisinde başarılı olması ve Endüstri 4.0 dönüşümünün tehdit yerine fırsat olarak değerlendirilebilmesi için, Endüstri 4.0’ın imkan verdiği ileri teknolojiler ile ergonomi uygulamalarının beraber dikkate alınması gerekiyor.

Endüstri 1.0’dan Endüstri 4.0’a Geçiş

İlk endüstriyel devrim (Endüstri 1.0), su ve buhar gücünü daha verimli kullanarak 18. yüzyılın sonlarında mekanik üretim sistemleri ile ortaya çıktı. Bu süreci 20. yüzyılın başlarında seri üretime geçiş olarak ortaya çıkan ve elektrik enerjisinden fayda sağlamayı başlatan Endüstri 2.0 takip etti. Daha sonra ise, üretim sistemlerinde mekanik ve elektronik teknolojilerin yerlerini dijital sistemlerin sanayide yer aldığı Endüstri 3.0’a geçildi. İlk üç sanayi devrimi, insan üretimine mekanizasyon, elektrik ve bilgi teknolojisini ekledi.

Gerçekleşen bu üç endüstri devrimi, üretim sistemlerinde verimliliğin artırılması hususunda önemli paya sahip oldu. 2011 yılında dünyanın en büyük endüstri fuarı olarak kabul edilen “Hannover Fair” etkinliği sırasında Alman Hükümeti tarafından ileri teknolojiyi yapılandırma projesi olarak ortaya atılan ve 4. Sanayi Devriminin ortaya çıkışını simgeleyen Endüstri 4.0 yaklaşımı tanıtıldı.
Endüstri 4.0’ın başarılı olabilmesi için gerekli olan 8 adımın tamamlanması bekleniyor;

• Referans donanım yapısının belirlenmesi
• Kompleks sistemlerle baş edebilme
• Kapsamlı ve yüksek hızlı bir haberleşme altyapısının endüstriye sunulması
• Emniyet ve güvenlik
• Çalışma organizasyonu ve dizayn
• Eğitim ve profesyonel gelişimin devamlılığı
• Mevcut mevzuatın adapte edilmesi
• Var olan kaynakların etkili ve verimli kullanılması

Endüstri 4.0 Unsurları Nelerdir?

Endüstri 4.0 teknolojisinden bahsedebilmek için son zamanlarda oldukça gündemde olan temel unsurları ile ilgili kısa bir değerlendirmede bulunmak faydalı olabilir. Endüstri 4.0 kavramının içerisinde farklı birçok teknolojiler bulunuyor. Bu önemli teknolojilerin her biri ayrı uzmanlık ve yeterlilik gerektiriyor. Endüstri 4.0’ın teknolojik unsurları şunlardır;

• Üç boyutlu üretim
• Simülasyon
• Endüstriyel nesnelerin interneti
• Siber güvenlik
• Büyük veri ve analitik
• Otonom robotlar
• Yatay ve dikey entegrasyon
• Bulut bilişim
• Artırılmış gerçeklik

Endüstri 4.0 Olası Tehditleri

Türkiye’nin son yıllarda, dünyanın önde gelen firmalarının üretim üssü olma stratejisi, Endüstri 4.0’a adapte olma sürecinde ülkemiz için önemli tehditlerden biri haline geldi. Endüstri 4.0’ın emek yoğun iş oranının azalması ile birlikte insanın üretim sürecindeki rolü azalabilir. Bu durumda dünyanın önde gelen firmaları için Türkiye’de üretim yapmak, kendi ülkelerinde üretim yapmaktan daha maliyetli olabilir. Bu nedenle Türkiye’nin mutlak surette Endüstri 4.0 fırsatını yakalaması gerekiyor.

Özellikle teknoloji konusunda yapılabilecek katma değer üreten yatırımlar, Türkiye’nin büyüme hızını ve Endüstri 4.0’a olan direncini arttırabilir. Diğer olası tehditlerden biri de Endüstri 4.0 sürecinde Türkiye’nin önünde Çin engelinin bulunuyor. Çin’in üretim maliyetlerini düşük tutarak elde ettiği fiyat avantajı, haksız rekabet oluşturmakta ve rekabet edebilme düzeyini minimize ediyor. Ayrıca Türkiye’de daha çok yerli teknoloji ve tasarım odaklı orijinal ürüne yönelik çalışmalar yaygınken, kalitenin düşmesi piyasanın genel olarak fiyata dayalı ucuzluk anlayışından kaynaklanıyor. Dolayısıyla ülkemizde Endüstri 4.0’ın süreci bir “taklit sorununun” ortaya çıkması muhtemel.

Türkiye’nin orijinal ürünlerine karşılık, piyasaların orijinal ürün ile taklit ürün arasındaki farkı anlaması zamanla zorlaşırken, ürünlerin kalite standartları da bu süreçte doğru orantılı şekilde düşüyor.

Endüstri 4.0’ın Olası Fırsatları

Endüstri 4.0’a adapte olmakla birlikte fiziksel iş yükünden çok zihinsel iş yükünün ön plana çıkması aşikâr. Bu nedenle bugün ülkemizde kas gücü gerektiren, kısaca insanın yapması gereken işlerin ortadan kalkması muhtemel. Her sanayi devriminde olduğu gibi bazı meslekler miladını doldururken bazı yeni mesleklerin ortaya çıkması kaçınılmaz.

Günümüzde icra edilmeyen birçok meslek grubunun Data Merkezi Teknisyeni, Dijital Duyu Geliştirici, Robot Tamircisi ortaya çıkması bekleniyor. Diğer bir önemli fırsat ise, Endüstri 4.0 konusunda Türkiye’nin bulunduğu coğrafya itibariyle komşularının birçoğunun henüz Endüstri 4.0’a adapte olmamış olmadığı ve kısa süre içerisinde de adapte olmalarının çok mümkün olmadığı gözüküyor. Bu süreç içerisinde, Türkiye’nin bölgesinde öncü olabilmesi için özellikle kurumsal firmalarda Endüstri 4.0 departmanlarının kurulması ve ilgili personellerin bu departmanlarda istihdam edilmesi elzem. Endüstri 4.0’ın ergonomi penceresinden oluşturabileceği diğer olası fırsatlar şu şekilde sıralanabilir;

• İşyeri parametrelerinin kapsamlı izlenebilmesi,
• Hataların daha önce öngörülmesi
• Makine ve ekipmanlar arasındaki ilişkinin iyileştirilmesi
• Yapay zeka kullanımı ile siber fiziksel sistem karmaşasından kaynaklı mesleki risklerin azaltılması
• İş ortamının geliştirilmesi ve kazaların engellenmesi
• Sanal iş ortamı oluşturularak önleyici ergonomik yaklaşımların test edilmesi