Türkiye, Tohum İhracatında İlk 10’da

Türkiye tohumluk konusunda yaptığı yerlileşme ve Ar-Ge çalışmalarının meyvelerini toplamaya başladı. Günümüzde 86 ülkeye tohum ihraç eden Türkiye bu alanda dünya sıralamasında ilk 10’a girmeyi başardı.

Coronavirüs salgını sonrası ülkelerin gıdaya ulaşımı ve tarım konusu önemini bir kez daha ortaya çıkardı. Gıda ve tarımın temelini oluşturan tohum konusunun ülkeler nezdinde ne kadar kıymetli olduğu gözler önüne serildi. Tarım ve Orman Bakanlığı, bir tarım ülkesi olan ülkemizin bu alanda eski başarılı günlerine ulaşması için önemli çalışmalara imza atıyor. Bu konuda yerlileşme ve Ar-Ge konusuna verilen önem tohumculuk alanında önemli gelişmeler yaşamamızı sağladı. Topraksız tarım, tarım teknolojileri, hassas tarım projesinin yanı sıra yerli tohum konusunda da çalışmalar hız kesmeden devam ediyor.

Tohum Alanında Yürütülen Çalışmalar?

Türkiye’nin tohumculuk alanında geldiği noktaya bakıldığında pazar büyüklüğü 1,3 milyar dolar olan tohum sektöründe Türkiye’nin ihracatı 152 milyon dolar çıkarak bu alanda Dünya sıralamasında ilk 10’a girmiş durumda.

Ülkemizde yerli tohum konusunda en önemli projelerin başında Ata Tohum Projesi geliyor. Projeye yoğun ilgi gösteren üreticiler ellerinde bulunan ata tohumlarını Tarım ve Orman Bakanlığı’na veriyor. Bu proje kapsamında şimdiye kadar 1000’den fazla tohum toplandı.

Bu tohumların yerel çeşit olup olmadığı TAGEM Araştırma Enstitülerindeki konu uzmanlarınca tespit ve teyit ediliyor. Tescile hazır hale getirilip, sonrasında kayıt altına alınan Ata tohumlarının çoğaltılarak üreticilere ulaştırılması amaçlandı. Ayrıca üretilen bazı türler tüketicilere marketlerde Ata Tohumu Çeşitleri olarak ulaştırılıyor.

Ülkemizde tohum konusunda yerli ve milli çeşit geliştirme çalışmaları Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğüne (TAGEM) bağlı Araştırma Enstitüleri tarafından yapılıyor. Tarla ve Bahçe Bitkilerinde 7 bölgede yer alan toplam 30 Araştırma Enstitüsünde ve ileri AR-GE merkezlerinde tohumculuk konusunda çeşit geliştirme çalışmaları yürütülüyor.

2019 yılı itibariyle TAGEM Araştırma Enstitüleri tarafından, 7 çeşit üretim izni alındı ve 64 çeşit tescil edildi. Toplamda 71 yerli tohum, sektörün kullanımına sunuldu.  10 adet yerli patates çeşidi geliştirilerek ve tescile sunuldu. Çeltik tohumluğunda önemli adılar atıldı. Çeltikte ithalattan ihracata geçildi. İlk yerli siyah çeltik çeşidi geliştirildi. Lif amaçlı endüstriyel tip kenevir çeşidi geliştirmeye yönelik iş birlikleri yapıldı. Tarla bitkilerinde sağlık yönünden özellikle mineral madde içeriği ve yarayışlılığı yüksek çeşit ıslah çalışmalarına başlandı.

Muz Üretiminde Yerlilik Oranı?

Meyve türlerinin hemen hemen hepsinde çeşit geliştirme çalışmalarımız devam ediyor. Bu konuda yürütülen çalışmaları şu şekilde sıralayabiliriz;

• Son 10 yılda enstitülerce 109 meyve çeşidi ıslah edilerek tescil edildi.
• Dünyada ilk defa 2 muz çeşidi ve 3 adet çekirdeksiz limon çeşidi geliştirildi. Bu ürünlerin üretimi özel sektöre devredildi.
• Ülkemizde muz üretiminde yerli çeşit üretim oranı yüzde 50’nin üzerine çıktı.
• Bağcılıkta da son 10 yılda 35 yeni üzüm çeşidi geliştirildi.
• Bunlar içerisinden ihracatta çok önemli olan ‘Sultani Çekirdeksiz’ çeşidinden geliştirilen ‘Sultan 7’ çeşidi üreticilerden yoğun talep gördü. Yine geliştirilen sofralık “Trakya İlkeren” üzüm çeşidi de önemli oranda yetiştirilmeye başlandı.
• Yerli hibrit sebze çeşitlerinin kullanım oranı önemli bir artış gösterdi. Bu alanda 16 yılda yerlilik oranı yüzde 10’dan yüzde 60’a kadar çıktı.
• Enstitülerdeki sebze gen havuzu büyüklüğü 10 kat arttı. Domates, patlıcan, kavun biber, hıyar, lahana, karpuz, kabak olmak üzere 8 türe ait 15 binden fazla örnek, 5 araştırma enstitüsünde muhafaza altına alındı.
• 21 özel sektör tohum firması ile iş birliğine gidildi. Bu işbirliği çalışmaları kapsamında özel sektöre aktarılan genetik materyal 200’ü geçti.  
• Domates, kavun, karpuz, biber, patlıcan, hıyar ve kabak gibi yazlık sebze türlerinde 320 nitelikli hat ve 42 çeşit geliştirildi. Bu ürünlerde 212 hat ve 31 çeşit özel sektöre devredildi.
• Tekstil, parfümeri, ilaç, gıda ve bazı diğer sektörlerin ihtiyacı olan tıbbi ve aromatik bitkilerde 14 farklı türde çalışma yürütüldü. Bu alanda toplam 24 çeşit tescil ettirildi.

Tohum da Yerlilik Oranı?

Bitkisel üretimde yerli tohumluk kullanma oranı her geçen yıl artıyor. Enstitülerin geliştirdiği yeni çeşitler ile hızlı bir büyüme içinde olan özel sektör tohumculuk firmalarının katkısı bu oranın artmasında önemli bir paya sahip. Bitkisel üretimde yerli tohum kullanım oranları şu şekilde;

• Nohut, mercimek ve kuru fasulyede yüzde 100
• Arpada yüzde 99,5
• Makarnalık buğdayda yüzde 81
• Ekmeklik buğdayda yüzde 69
• Çeltikte yüzde 68
• Yem bitkilerinde yüzde 85
• Sebzede yüzde 77

Dünya ile rekabet edebilme ve yerli tohumculuğun gelişmesinde en önemli unsur yerli çeşitlerin arttırılması. Yerli çeşitlerin geliştirilmesi için bitki ıslahı ve geliştirme çalışmalarının artarak devam etmesi büyük önem arz ediyor.  Tohumculuk sektörünün içerisinde yer alan ve fonksiyonlarının etkin olarak yerine getirilmesini sağlayacak konuları şu şekilde sıralayabiliriz;

• Bitki ıslahı ve çeşit geliştirme
• Genetik araştırmalar
• Çeşitlerin değerlendirilmesi
• Tanıtım ve yayın
• Özel bilgi
• Beceri ve tecrübe gerektiren konular.

TAGEM’e bağlı Araştırma Enstitüleri bu bilgi, beceri ve tecrübeye sahip. Geliştirilen 766 tarla bitkisi, 351 meyve, 46 üzüm ve 245  sebze çeşidi ile yerli ve milli tohumculukta büyük bir paya sahip. Araştırma Enstitülerinin geliştirdiği bu çeşitler, ülkemizin değişik lokasyonlarında deneme üretimleri yapılarak, çiftçilere tanıtılıp, talep gören çeşitler tohumculuk firmalarına devredilerek çiftçilere ulaştırılıyor.

TAGEM-TİGEM iş birliği ile yürüten “Yerli Sebze Tohumculuğunun Geliştirilmesi” çalışmaları sonucunda TAGEM’in geliştirdiği domates, biber, patlıcan, kavun ve hıyarda yerli tohumları Bakanlık tarafından üretilerek de çiftçilerin kullanımına sunuluyor.

Yıllık tohum ihracatı rakamı ne kadar?

Bakanlık verilerine göre sertifikalı tohum üretimi 1.135 bin tona, tohum sektörü pazar büyüklüğü 1,3 milyar dolara, tohum ihracatı ise 152 milyon dolara çıktı. 50 milyon adet ihraç edilen fidan karşılığında 97 milyon dolar gelir elde edildi 86 ülkeye tohumluk ihracatı var.

Tohum sektöründe 178 milyon dolarlık ithalat var. Son yıllarda hızla artan fidan ihracatıyla birlikte tohumluk ihracatı ithalatı geçmiş durumda. Yani Türkiye net tohumluk ihracatı yapan bir ülke konumuna geldi. Tohum ihracatında dünyada ilk 10’dayız. İthalatımızda büyük paya sahip olan ayçiçeği, mısır, durum buğdayı, şekerpancarı ve kışlık sebze türlerinde önemli yerli çeşit geliştirme projeleri başladı. Bunlarda önümüzdeki yıllarda yerli ve milli çeşitleri devreye girmesiyle yerlilik oranlarını hızla arttırılacak. İhracat yapılan ülkeler arasında ilk sıralarda Rusya, Ukrayna, Irak, Avusturya, İtalya, Romanya, Azerbaycan geliyor.

Tohum İhracatında İlk 10 Ülke