Ülkemizde veri gazeteciliği uygulanırlığı ‘Düşük!’

Veri gazeteciliği ile ilgili ülkemizde sayıları az olsa da önemli bilimsel çalışmalara imza atılıyor. Maltepe Üniversite’sinde yapılan bir araştırmaya göre ülkemizde veri gazeteciliği uygulanırlığı düşük çıktı.

Maltepe Üniversitesi İletişim Bilimleri Anabilim Dalı öğrencisi Duygu Furuncu, Haber Üretim Pratikleri Bağlamında Veri Gazeteciliği: Türkiye’deki Gazetecilerin Veri Gazeteciliğine Yaklaşımı başlıklı bir doktora tezi hazırladı. Tezde veri gazeteciliğinin çevresinde yer alan medya çalışanları ve akademisyenlerden oluşan bir örneklem seçildi. Bu kapsamda 40 kişi ile görüşmeler yapıldı.

Derinlemesine görüşme yöntemiyle farklı kurumlarda çeşitli pozisyonlarda çalışan 29’u gazeteci 11’i akademisyen olmak üzere toplamda 40 kişiyle yüz yüze görüşmeler yapıldı. Ele alınan araştırmada kullanılan yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşme formundaki sorular, 10 ana tema üzerinden hazırlandı. Katılımcılara veri gazeteciliğinde haber üretim süreçleriyle ilgili yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşme soruları soruldu.

Veri Gazeteciliği İle İlgili Hangi Sorulara Cevap Arandı?

Hazırlanan çalışma ülkemizde ve dünyada veri gazeteciliği alanındaki gelişmelerin incelenmesi açısından değerli. Ayrıca medya çalışanlarını gözüyle veri gazeteciliği ve veri gazeteciliğinin geleceğine ışık tutması açısından da oldukça önemli bir çalışma olma özelliğini taşıyor.

• Türkiye’de gazeteciler veri gazeteciliğine nasıl yaklaşıyor?
• Veri gazeteciliğinin gazeteciler ve alıcılar açısından nasıl bir etki yarattığı düşünülüyor?
• Türkiye’deki gazeteciler veri gazeteciliğinin haber üretim sürecine etkileri hakkında ne düşünmekte?
• Türkiye’de gazeteciler veri gazeteciliğinin olumlu ya da olumsuz etkileri, getirileri ve önündeki engelleri bunun yanında veri gazeteciliğinin sunduğu fırsatlar hakkında ne düşünüyor?
• Veri gazeteciliğinin sunduğu fırsatlar nelerdir?
• Gazeteci ve Akademisyerler Kimin Veri Gazeteciliği Tanımını Kabul Ediyor?

Gazeteciler Habercilik Anlayışı, Akademisyenler Uzmanlaşmaya Değiniyor

Gazeteci ve akademisyenlerin dünyadaki veri gazeteciliğiyle ilgili görüşleri incelendi. Mesleki deneyimi 10 yıldan fazla olan gazeteciler dünyada veri gazeteciliğinin yeni yapılan bir gazetecilik türü olmadığını dile getirdi. Deneyimi 10 yıldan az olan gazeteciler ise, veri gazeteciliğini WikiLeaks olaylarından sonra ortaya çıkan bir gazetecilik türü olduğunu söyledi. Ayrıca gazetecilere dünyada ve Türkiye’de veri gazeteciliğiyle ilgili örnekler soruldu. Gazeteciler, New York Times, The Guardian gibi gazetelerin dünyada veri gazeteciliği örneklerini oluşturduğunu belirtti. Araştırma sorusuna verilen cevaplar incelendiğinde, Türkiye’de veri gazeteciliğinde gazetecilerin haber üretim süreçlerinde merkez olan dünyadan örnek aldığı görüldü.

Gazeteciler ve akademisyenler tarafından en çok tercih edilen veri gazeteciliğinin tanımının Temple Üniversitesi’nden Profesör Meredith Broussard’a ait olduğu gözlendi. Broussard’a göre veri gazeteciliği, “Okuyuculara, izleyicilere içeriğin daha fazla filtrelenip, analiz edilip, olgular ve gerçekler üzerinden yalanlara yer verilmeden verinin kullanımını sağlamaktır”

Veri Gazeteciliği için Kaynağa Ulaşmada Kaç Kaynak Kullanılıyor?

Gazetecilere ve akademisyenlere kendi veri gazeteciliğinin tanımlarını açıklamaları istendi. Gazeteciler, veri gazeteciliğini tarafsız habercilik yapılmasının şekli, görselleştirmenin ve hikâyeleştirmenin ön planda olduğu bir habercilik anlayışı olarak ele alıyor. Akademisyenler ise veri gazeteciliğine daha eleştirel bir gözle bakarak verdikleri veri gazeteciliği tanımlarında verileri yorumlamanın önemine ve uzmanlaşmaya değiniyorlar.

Gazetecilerin dünyadaki veri gazeteciliğini nasıl algıladıkları ve anlamlandırdıkları üzerine sorular soruldu. Bazı gazeteciler dünyada veri gazeteciliğinin tarihinin sanıldığı kadar yeni olmadığını, gazeteciliğin başlangıcından bu yana haberlerde, makalelerde, dizi yazılarda ‘veri’lerden yararlanıldığına değindi. Bazı görüşülen kişiler ise veri gazeteciliğinin yeni iletişim teknolojileri sayesinde daha ön planda olduğunu vurguladı. 2010’da yaşanan WikiLeaks olaylarından sonra veri gazeteciliği adını aldığına değinildi. Ayrıca gazetecilerin veri haberciliği yapan The Guardian, The New York Times gibi belli başlı kurumların isimlerinin ön planda olduğunu hatırlattı.

Açık Veriler Veri Gazeteciliği Haber Üretim Sürecinde Sık Kullanılmıyor

Türkiye’deki gazetecilerin veri gazeteciliğine ilişkin yaklaşımlarında 3 farklı görüş ortaya çıktı. Türkiye’de veri haberciliği yapıldığı görüşünü destekleyen gazeteciler, Türkiye’de veri gazeteciliği yapılmadığını ileri süren gazeteciler ve Türkiye’nin veri gazeteciliğinin yetersiz olduğunu savunanlar.

Veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde haber değerleri ele alındığında ise iki farklı görüşü ortaya çıktı. Bazı gazeteciler veri gazeteciliğinde haber üretim süreçlerinde geleneksel haber değerlerinin kullanıldığını söyledi. Görüşmeciler ise veri gazeteciliğinin kendi haber değerlerini oluşturduğu görüşünü savundu.

Veri Gazeteciliği Son 20 Yılda Daha da Kolaylaştı

Veri gazeteciliğinde haber kaynakları da iki farklı başlık altında ele alındı. Bunlardan ilki kaynaklara erişim. Veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde gazetecilerin kaynağa ulaşma konusunda iki farklı görüşü mevcut. Bazı görüşmeciler, yeni iletişim teknolojileri ve dijitalleşme ile birlikte son 20 yıl içerisinde gazetecilerin kaynağa erişiminin kolaylaştığını dile getirdi. Bazı görüşmeciler ise veri gazeteciliğinde kaynağa ulaşmanın zor olduğundan bahsetti.

Veri gazeteciliğinde kaynak kullanımıyla alakalı ise gazetecilerin bazıları veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde ikincil kaynak kullanımının daha fazla olduğu görüşünü vurguladı. Bazı görüşmeciler ise veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde birincil ve ikincil kaynak olmak üzere iki kaynak çeşidinin de kullanıldığına dikkat çekti.

Veri Gazeteciliği Haber Üretiminde Gazeteciler Kendileri Özgür Hissetmiyor

Gazetecilerin açık verileri haber üretim sürecinde çok sık kullanamadığı hatırlatıldı. Bunun en önemli nedeninin Türkiye’de verilerin çok erişilebilir olmaması ve kurum/kuruluşların verilerini açık şekilde paylaşmamasından kaynaklanması olarak gerekçelendirildi. Bir diğeri görüş ise, açık veri sağlayacak veri portallarının yetersiz olması olarak aktarıldı. Gazetecilerin veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde verilere nerelerden ulaştığı sorgulandığında ise, açık verilerin devlet, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının paylaştığı kaynaklardan elde edildiği öğrenildi.

Veri gazeteciliğinde haber üretim sürecinde kendini özgür hissedenlerin oranı, denetim hissedenlerin oranına göre çok düşük olduğu görüldü.

Veri gazetecisinin hangi özelliklere sahip olmalı sorusuna verdikleri cevaplara bakıldığı zaman ilk özellik teknolojiyi kullanabilme yetisine sahip olma. İkinci olarak ise elde ettikleri verileri iyi analiz ederek, güvenilir kaynak olarak okuyucu aktarabilmenin ön plana çıktığı görüldü. Veri gazetecilerinin verilerden hikâyeler oluşturabilme konusunda yeteneğe sahip olmasının gerektiğinin üzerinde duruldu.

Türkiye’de veri gazeteciliği önündeki engeller?

Araştırma sonucunda ülkemizde veri gazeteciliğinin uygulanırlığı düşük çıktı. Bunun sebepleri şu şekilde sıralandı:

• Veri gazeteciliğinin yasal bir tanımlamasının yapılmaması
• Veri gazeteciliğinin medya sektöründe bir dönüşüm gerçekleştirmediği
• Patronsuz gazeteciliğin veri gazeteciliğiyle mümkün olup olamayacağı
• Gazetecilerin veri gazeteciliğine ilişkin beklentileri
• Veri gazeteciliğinde haber üretimi kapsamında sorunlar
• Bu alanda istihdam yetersizlikleri
• Veriye ulaşma sıkıntısı
• Bu alanda çalışan gazetecinin azlığı
• Medya patronlarının veri haberciliği için yatırım yapmaması
• Araştırma sonucunda varılan gerçekler
• Veri haberciliği, gazeteciliğin geleceği için yeni fırsatlar sunmaktadır
• Haber değeri için içeriğin kalitesi önemli bir ölçüdür
• Veri haberciliği için açık veri anlayışının yaygınlaşması ve verilerin erişime açıklığı önemlidir
• Türkiye’de medyanın günümüzdeki yapısı veri gazeteciliğinin gelişimi için yatırım yapmaya uygun değildir.