Yeni Nesil Maliye Aracı:Robot Vergisi

Yapay zeka ve otomasyonun gelişimi ile birlikte üretimde artan robotlaşma, işsizlik nedeniyle devletleri vergi geliri kaybına uğratıyor. Akademisyenlere göre Türkiye’de uzun dönemde robot vergisi gündeme gelebilir.

San Francisco’nun yeni şirketlerinden Momentum Machines Saatte 360 hamburger hazırlayabilen robotlar kullanıyor.

Hazine ve Maliye Bakanlığı Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı’nda görevli Vergi Müfettiş Yardımcısı Yiğit Yıldız, ‘Robot Vergisi: Yeni Nesil Bir Maliye Politikası Aracı’ başlıklı bir makale hazırladı.

Yeni endüstri devrimi: Endüstri 4.0

Maliye Bakanlığı’nın Maliye Dergisi’nde yer alan makale de, artan robotlaşmanın neden olabileceği mali sorunlar ele alındı. Bu sorunların giderilmesinde robot vergisi adı verilen çözüm önerisi açıklandı.

Artan robotlaşma bazı makroekonomik değişkenleri nasıl etkiler? sorusundan yola çıkan makale de, bazı uluslararası araştırma şirketlerinin dünya çapında yürüttüğü araştırmaların verileri esas alınarak ülkemizi de ilgilendiren birtakım bulgulara ulaşıldı.

Üretim teknolojisinde ortaya çıkan gelişmeler, artan üretim verimliliği, elastik üretim sistemlerinin genişlemesi ve tedarik zincirinde meydana gelen iyileşmeler, yeni bir endüstri devriminin yani Endüstri 4.0’ın ortaya çıkışında önemli paya sahip.

Robot iş gücü yükseldikçe bütçe açıklarıyla mücadele kaçınılmaz

İşgücü maliyetlerinin gelişmiş ülkelerde, gelişmekte olan ülkelere göre nispeten yüksek olması bu dönüşümü kaçınılmaz kıldı.

Dördüncü Endüstri Devrimi ve dijital teknolojinin bir gereği olan yapay zekâ ve robot kullanımı, içinde bulunduğumuz dönem de dahil olmak üzere vergi istisnaları ve teşviklerle sürekli desteklenerek birçok ülkede ekonomik büyümenin lokomotifi yapılmaya çalışıldı.

Robot işgücü ile emeğin ikame esnekliği yükseldikçe, devletlerin işsizlik ve bütçe açıkları ile mücadelesinin kaçınılmaz olacağı bekleniyor.

İngiltere merkezli analiz şirketi Oxford Economics, robotların 2030 yılına kadar dünya genelinde imalat sektöründe çalışan 20 milyon kişiyi işsiz bırakabileceğini raporladı.

Endüstriyel Otomasyon Teşvik Edilmeli

Gelinen son noktada, devletlerin endüstriyel otomasyonu teşvik etmek yerine, vergi sistemlerini girdiler arasındaki vergi tarafsızlığını sağlayacak şekilde revize etmeleri gerektiğine inanılıyor.

Zira artan otomasyon kullanımı robot işgücü ile insan işgücü arasında vergisel tarafsızlığı bozuyor. Bu nedenle, politika yapıcıların söz konusu alanda tarafsız vergilemeye başvurması öneriliyor. Tarafsız vergiler daha az negatif etkilere ve daha düşük yönetim ve uyum giderlerine sahip olmakla beraber gelir dağılımında adalet ve şeffaflıkta artışı sağlar.

Robot Vergisi ilk defa hangi yıl gündeme geldi?

Robot Vergisi, 1950’lerden bu yana gündemde. Üretimde ve diğer alanlarda robotların mülkiyetini veya çalışmalarını vergilendirmek ve fonları sosyal güvenlik sistemine veya eğitim sektörüne aktarma hedefleniyor.

Vergi sistemlerinde ücret gelirlerinin vergilendirilmesi daha etkin bulunduğundan; birim çıktı başına daha az vergi isabet etmesi nedeniyle firmaların daha fazla robot istihdam etmelerini teşvik edici bir etki de yaratır.

Üretimde verimliliği ve ekonomik büyümeyi artırmak gibi türlü avantajlar sunan robotlar, bazılarına göre işsizlik, gelir dağılımında adaletsizlik gibi birtakım istenmeyen sonuçlara neden olabiliyor.

Robot vergisi, Vergi Gelir Kaybını Engeller

Eğer düşük vasıflı çalışanlar üretimde robotlarla ikame edilirse ve politika yapıcılar bu çalışanları yeniden eğitmek için yatırım yapmazlarsa işsizlik artar ve ücret gelirlerinden alınan vergi gelirlerinde azalış yaşanır.

Bu nedenle robot vergisi uygulaması; bir yandan devletlerin vergi gelir kaybını engellerken diğer yandan vasıfsız çalışanların ücretlerinin dengelenmesini sağladığı için ekonomilere entegre edilebilir.

Robot Vergisi Uygulanması Konusunda Karşılaşılan Kısıtlar

Robotların Hukuki Statüsü: Robot Vergisinin uygulanması açısından öncelikle robotların hukuki statüsünün belirlenmesi büyük önem taşır. Bu ise robotların neyi ifade ettiğinin tarif edilmesi kısaca robot kavramının tanımlanmasıyla mümkün olabilir.
Robotların Şahsiyeti: Robotlara şahsiyet tanınması robot vergisinin uygulanması konusunda tartışmaları ortadan kaldırır.
Ülkeler Arasındaki Vergi rekabeti: Artan robot kullanımının olumsuzluklarını gidermek adına uygulanacak bir vergi, bu bağlamda işletmelerin vergi yükünü artırır. Vergi yükü artan işletmeler ise vergi yükü düşük olan bölgelere kaymak ister.

Robot kullanımına bağlı olarak ülkemizde görülmesi beklenen teknolojik işsizlik, adil olmayan gelir dağılımı ve bunların sonucunda ortaya çıkacak bütçe açıkları ile mücadelede robot vergisi uygulaması pek de uzak görünmüyor.

Robot Vergisi Uygulanışı Üzerine Öneriler

Robotların vergilendirilmesi fikrinin gündeme gelmesinden bu yana söz konusu verginin nasıl uygulanacağına dair pek çok öneri vergi gündeme geldi.

Robotların Emsal Gelirlerini Vergilendirmek
Robotların Emsal Gelirlerini Sosyal Güvenlik Ödemelerine Tabi Kılmak
Robot Harcı Getirmek
Otomasyon Vergisi Uygulamak
Kurumlar Vergisi Oranını Yükseltmek
Katma Değer Vergisi Oranını Yükseltmek
Emek Üzerindeki Vergileri Azaltmak

Robot Vergisi, Türkiye’de Uygulanabilirliği

Türkiye, sanayide dönüşümü sonradan yakalamış bir ülke olup halihazırda Endüstri 2.0 ve Endüstri 3.0 sürecinde yer alıyor. Ülkemizin önünde, 4. Sanayi Devrimine erişmek adına iki yol vardır:

İlk yol; Endüstri 4.0’ın gerektirdiği yapay zeka bağlantılı robotları üretmek
İkinci yol; üretilmiş robotları satın alarak üretimi bunlarla gerçekleştirme

Türkiye, Almanya gibi gelişmiş ülkelerde üretilen robotları, dijital makineleri ve yazılımları satın alarak üretim yapabilir, ardından da bu ürünleri satabilir.

Robot vergisinin ana argümanına göre; bir ülkede robot vergisinin uygulanabilmesi ilgili ülkede robotların emek istihdamını azaltarak işsizliğe neden olmasına, ayrıca gelir dağılımının da bozulmasına bağlı.

Ülkemizde kurulu robot sayısı 2011’de 3010 iken 2018 yılında bu rakam 13 bin 498’e yükseldi.

10 bin İşçi Başına Düşen Robot sayısı Türkiye’de 23

Artan iş kayıpları, işgücü üzerinden alınan vergiler ve sosyal güvenlik ödemelerini azaltacak ve sonuçta kamu gelirlerini aşağıya çekebilir. Bu bağlamda Türkiye’de robot vergisinin uygulanıp uygulanmayacağını değerlendirmek için ilk olarak robotlar ve işsizlik arasındaki ilişkinin incelenmesi icap eder.

Uluslararası Robotik Federasyonu’na (IFR) göre 2016’da 10 bin işçi başına düşen kurulu endüstriyel robot sayısında dünya ortalaması 74’tür. Türkiye’de ise söz konusu sayı 23’tür. Robotlaşma konusunda başı 631 robot ile Güney Kore, 488 robot ile Singapur, 309 robot ile Almanya ve 303 robot ile Japonya çekiyor.

Robot Vergisi Türkiye’de Nasıl Uygulanabilir?

Mevcut durumda Türkiye’de robotlaşma oranı görece olarak oldukça düşük.
Türkiye’nin robot vergisini uygulamaya koyması kısa vadede ekonomik büyümeyi yavaşlatabilir.
Kısa vadede robotları vergilendirmek için henüz bir gerekçe yok iken robot vergisi uzun vadede ele alınması gereken önemli bir konu.
Ülkemizde henüz robotik teknolojilerin kullanılmaya başlanmaması nedeniyle robot vergisinin uygulanması da gündemde değil.
Robot vergisinin Türkiye ekonomisini nasıl etkileyeceği hususu meçhul.
Ancak şirketlerin işgücü yerine otomasyonu yahut robot gücünü tercih etmesi durumunda bu tür verginin uygulanmasının önemli kazanımlar sağlayabilir.
Özellikle robot vergisinden elde edilecek vergi gelirleri teknolojik işsizlikle mücadele fonu adı verilecek bir fona aktarılarak işsizliğin sosyal maliyeti azaltılabilir.
İşletmelerin, robot teknolojisi satın alması sırasında ödeyecekleri katma değer vergisi oranlarının çok küçük bir oranda artırılması bir yandan vergi geliri elde edilmesini öte yandan şirketlerin işgücünü robotlarla ikame etmekten vazgeçmesini sağlayabilir.